Wat herdenken we precies tijdens Dodenherdenking?

Wat is er gebeurd?

  • Op 4 mei is het om acht uur 's avonds overal in het land twee minuten stil. Oftewel: de Nationale Dodenherdenking.

  • Je denkt misschien dat die herdenking er al tientallen jaren hetzelfde uitziet. Maar dat is niet zo. De afgelopen jaren is er, vanwege kritiek, best wat veranderd in wát we herdenken.

  • Wat herdenken we dan precies op 4 mei en waarom is daar discussie over? Hieronder leggen we je het uit.

Een korte geschiedenis

Op vier mei is het om acht uur 's avonds twee minuten stil. Dan is het Dodenherdenking. Maar wie herdenken we eigenlijk tijdens die twee minuten? Daar is in de afgelopen jaren veel discussie over geweest. Veel mensen voelden zich buitengesloten, of vonden dat juist de verkeerde mensen werden herdacht.

De Nationale Herdenking wordt sinds 1987 georganiseerd door het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Deze organisatie houdt zich bezig met het organiseren van de herdenking en Bevrijdingsdag. Zij bepalen ook de inhoud van de herdenking, dus ook wie er herdacht wordt. Het lijstje met mensen die worden herdacht noemen ze het 'memorandum'. En dat lijstje is sinds de eerste Dodenherdenking meerdere keren aangepast.

Een paar dagen na het officiële einde van de Tweede Wereldoorlog organiseert oud-verzetsstrijder Jan Drop een herdenking op de Dam in Amsterdam. Hij herdenkt zijn familie en vrienden die zijn omgekomen tijdens de oorlog. Dit is het begin van de Dodenherdenking die we nu kennen, die een jaar later officieel wordt georganiseerd. Dat jaar worden ''allen die voor de vrijheid van ons Vaderland streden en vielen" herdenkt. Iedereen die voor de vrijheid van Nederland heeft gevochten dus. In 1947 besluiten ze niet alleen de verzetsstrijders te herdenken, maar ook de militairen.

Tot 1961 is er alleen aandacht voor de militairen en verzetsstrijders die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen. Maar ook na de Tweede Wereldoorlog zijn er oorlogen gevoerd waarin Nederland een grote rol speelde. Veteranen uit die oorlogen willen dat er ook wordt stilgestaan bij die slachtoffers, van onder andere de onafhankelijkheidsoorlogen in Indonesië en de Korea-oorlog. Pas jaren later worden naast de militairen en verzetsstrijders ook de slachtoffers van de holocaust opgenomen in het memorandum.

Kritiek

Sinds de start van de herdenking is er ook kritiek van mensen die het niet eens zijn met wie we herdenken. Zo proberen in 1970 twee mannen stiekem ook een krans voor veroordeelde homo's neer te leggen, omdat die slachtoffers op dat moment niet mee werden genomen in de herdenking.

Ook in 2009 was er ook ophef rondom Dodenherdenking. De Duitse ambassadeur wilde aanwezig zijn bij de herdenking als teken van de vrede tussen Duitsland en Nederland. Dat plan kreeg veel kritiek en ging daarom niet door.

In 2018 was er juist kritiek op de mensen die wél werden herdacht. De groep 'Geen 4 mei voor mij' vond het niet kunnen dat de Nederlandse militairen die omkwamen tijdens Indonesische onafhankelijkheidsstrijd wél worden herdacht, maar de slachtoffers die omkwamen door diezelfde Nederlandse militairen niet. De groep wilde op de Dam, vlak voor de twee minuten stilte een lawaaiprotest organiseren, maar die demonstratie werd verboden.

Wie herdenken we in 2021?

In 2019 is het memorandum, dat officiële document dus, voor het laatst aangepast. "Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij allen burgers en militairen die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties."

Het komt er dus op neer dat dit jaar tijdens de Dodenherdenking álle mensen die sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog slachtoffer zijn geworden van oorlogsgeweld worden herdacht. Volgens het jaarlijkse onderzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei vindt de meerderheid van de jongeren dat andere oorlogen net zo veel aandacht moeten krijgen als de Tweede Wereldoorlog, zoals de oorlog in Syrië. Toch denken de meeste jongeren tijdens de twee minuten stilte nog steeds aan de slachtoffers, met een Nederlandse of andere nationaliteit, van de Tweede Wereldoorlog. Het memorandum is een richtlijn: aan wie je denkt tijdens de twee minuten stilte mag je natuurlijk helemaal zelf bepalen.