Wat is er gebeurd?
VVD-leider Mark Rutte ligt flink onder vuur in de Tweede Kamer. In een heel spannend debat werd hij net niet ontslagen.
Eind maart lekten per ongeluk geheime notities uit. Daarin stond dat tijdens het maken van het kabinet gesproken was over een nieuwe baan voor CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt.
Veel mensen waren daar boos over en vroegen zich af wie dat gezegd had. Omtzigt was de afgelopen jaren namelijk een Kamerlid dat heel kritisch was op het kabinet.
Rutte zei direct dat hij het in de gesprekken over een nieuw kabinet niet over Omtzigt had gehad. Dat bleek uiteindelijk niet te kloppen.
Wat ging er mis?
Dat Rutte bijna ontslagen werd in een heel spannend Kamerdebat, heeft te maken met de gesprekken die er gevoerd zijn over een nieuw kabinet. Dat gebeurt onder leiding van een verkenner. Die kijkt welke partijen met elkaar samen zouden willen werken.
Dit keer waren er twee verkenners: eentje van de VVD, de grootste partij, en D66, de tweede partij. Maar al snel na de eerste gesprekken ging het fout.
Want één van de verkenners, demissionair minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren, bleek donderdag corona te hebben. Omdat ze al op haar werk was, moest ze snel naar huis om in quarantaine te gaan. Gehaast rende ze naar haar auto, met nog een stapeltje papieren onder haar arm. Niet zo handig, want wat daarop stond, was gewoon te lezen bleek later op foto's. Ondanks dat de gesprekken in de formatie geheim zijn.
Over de inhoud van die aantekeningen ontstond meteen enorm veel ophef. Het meest boos werd gereageerd op het zinnetje: 'Pieter Omtzigt, functie elders'.
Pieter Omtzigt is al jaren een heel kritisch Kamerlid van het CDA, bijvoorbeeld over de toeslagenaffaire. Omtzigt was ook kritisch op mensen waar het CDA mee samenwerkt. Zo zei hij over Rutte vaak dat die dingen expres geheim hield om 'gezeur' te voorkomen.
Veel mensen zijn boos omdat het nu dus lijkt alsof iemand meteen na de verkiezingen heeft geopperd dat kritische Kamerlid weg te werken.
Wat waren de reacties?
Na alle ophef, stopten de twee verkenners met hun taken en twee nieuwen namen het over. Maar daar bleef het niet bij. Veel partijen vonden de zaak namelijk zo ernstig, dat er een debat kwam. Daarvoor wilden de Tweede Kamerleden graag alle verslagen over de formatie zien. Zo konden ze checken wie er over Pieter Omtzigt was begonnen bij de verkenners.
En wat bleek: het was VVD-leider Rutte zelf die begon over een andere functie voor Omtzigt. Hij wilde hem namelijk minister maken. Ook verkenner Jorritsma begon over een andere functie: zij wilde hem misschien Kamervoorzitter maken. Beiden zijn van de VVD.
In een heftig debat dat duurde tot half 4 's nachts reageerde de Kamer boos, omdat Rutte tegen de NOS had gezegd niet over Omtzigt gesproken te hebben, terwijl dat wel in de verslagen stond. 'Ik kan me dat niet meer herrineren," zei Rutte daarover. Maar bijna alle partijen vonden dat ongeloofwaardig.
Moties
Zo ongeloofwaardig dat er twee moties werden ingediend. Een motie van afkeuring en een motie van wantrouwen. Een motie is een politieke manier om dingen voor elkaar te krijgen. Als je een motie van afkeuring indient, dan zeg je eigenlijk: ik vind dat deze persoon zijn gedrag moet veranderen. Een motie van wantrouwen is nog zwaarder. Je zegt dan: ik vertrouw deze persoon niet meer, dus moet hij aftreden.
Beiden werden in het debat ingediend. Voor de eerste stemden alle partijen voor, behalve de VVD van premier Rutte. Dat betekent dat iedereen vindt dat dit echt niet kon. Maar voor de tweede stemden vier partijen tegen(de VVD, het CDA, D66 en ChristenUnie) en dat betekent dat Rutte op het nippertje niet ontslagen werd.
En nu dan?
Wat er nu verder gaat gebeuren, zal de komende dagen duidelijk worden. De VVD werd bij de laatste verkiezingen de grootste partij en mag dus iemand anders aanwijzen uit hun partij, maar ze kunnen het ook overlaten aan Sigrid Kaag omdat haar partij, D66, de tweede grootste werd. PVV-leider Geert Wilders wil nieuwe verkiezingen, die kans is kleiner maar ook dat is nog een optie.
Meer weten?
Hoe kom je tot een kabinet?
Om te beginnen moet het kabinet een meerderheid in de Kamer pakken. Minimaal 76 zetels. Dat redt een partij niet in z'n eentje, dus moet er een team van meerdere partijen komen. Dat noem je formeren. De partij die het grootst is geworden komt waarschijnlijk sowieso in het kabinet en mag dus iemand aanwijzen om met alle andere partijen te gaan kletsen over samenwerking: een verkenner. Dit keer waren er twee van die verkenners. Zij kregen als taak mee om alvast aan de leiders van alle partijen te vragen of ze in een nieuw kabinet zouden willen, met wie dan en onder welke voorwaarden. Als een beetje duidelijk is welke groepjes er ontstaan, gaat de formatie naar een volgende stap en wordt er alleen nog met die groepjes verder gepraat. Er komt dan een informateur. Die helpt bij het onderhandelen. Want de ene partij wil misschien windmolens en de ander studiefinanciering. Als ze daar uitgekomen zijn, ploft er een dik pak papier op het bureau. Het concept-regeerakkoord. Daarin staan alle afspraken die de partijen samen hebben gemaakt. En als daar dan geen ruzie over komt, wordt gekeken wie er in het nieuwe kabinet komen. Wie worden de ministers en staatssecretarissen? Daarover wordt flink gestreden, want iedereen wil natuurlijk op de belangrijkste plek voor zijn of haar partij komen. En als dat allemaal oké is, is het nieuwe kabinet gemaakt.