Wat is er gebeurd?
Twee dagen na de verkiezingen begint vanaf nu de formatie. Dat betekent dat partijen gaan kijken wie met wie wil en kan samenwerken.
De PVV heeft de verkiezingen gewonnen en is de grootste geworden. Geert Wilders is namens die partij dus ook als eerste aan zet om te proberen een kabinet te vormen.
Over de verkiezingsuitslag en alles wat er nu kan gaan gebeuren kregen we veel, heel veel vragen. In dit artikel hebben we geprobeerd hier zo goed mogelijk antwoord op te geven.
De verkiezingsuitslag zelf
Hoeveel mensen hebben gestemd?
In totaal is 77,8 procent van de Nederlanders die mocht stemmen ook echt gegaan. Dat zijn ongeveer 10 miljoen mensen. Dat is iets lager dan bij de vorige verkiezingen in 2021 (78,7%) en 2017 (81,6%).
Wanneer beginnen de nieuwe Tweede Kamerleden aan hun baan?
Op dit moment wordt gekeken welke mensen een plekje in de Tweede Kamer hebben verdiend. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar hun plekje op de lijst; als de nummer zeven meer stemmen heeft gekregen dan de nummer zes mag hij/zij diegene 'inhalen op de lijst'. Op één december is helemaal duidelijk hoe de nieuwe Tweede Kamer eruit komt te zien. Op zes december beginnen de nieuwe Tweede Kamerleden aan hun baan.
Mag Wilders nu alles zelf bepalen?
Nee. Als grootste partij is de PVV wel aan zet bij het zoeken van samenwerkingspartners. Maar dat is ook precies wat Geert Wilders nodig heeft: partners. De PVV heeft namelijk in haar eentje geen meerderheid en die heb je wel nodig om iets voor elkaar te krijgen in de Nederlandse politiek.
Hoeveel stemmen heb je nodig voor een plekje in de Kamer?
Ongeveer 13 miljoen mensen mochten stemmen bij deze verkiezingen. Daarvan kwam afgerond 78 procent opdagen bij een stembureau. Dat zijn dus ongeveer 10 miljoen uitgebrachte stemmen. Er zijn 150 plekjes in de Tweede Kamer. De rekensom die vervolgens gebruikt wordt is: 10 miljoen gedeeld door 150 = minimaal 66.000 stemmen. Zoveel heb je dus in 2023 nodig voor een Kamerzetel.
Waar kan ik zien hoeveel mensen op een partij gestemd hebben?
Wil je kijken hoeveel mensen op een partij gestemd hebben, hoe in jouw gemeente gestemd is en waar mensen die nu op bijvoorbeeld de PVV gestemd hebben de vorige verkiezingen stemden? Dat kun je allemaal checken op onze speciale verkiezingspagina.
Welke nieuwe partijen hebben een zetel?
Dat zijn er een stukje minder dan in 2021. Toen kwamen Volt, JA21, BBB en BIJ1 nieuw de Kamer in. Nu is dat alleen NSC gelukt, de partij van Pieter Omtzigt. BIJ1 heeft niet genoeg stemmen gekregen en verdwijnt juist weer uit de Kamer.
De formatie (het samenwerken tussen partijen)
Zijn er partijen die met de PVV willen samenwerken?
Ja, verschillende partijen hebben gezegd wel met Wilders te willen samenwerken. Bijvoorbeeld de BBB, FVD en JA21. Ook de VVD zei voor de verkiezingen al de PVV niet langer uit te sluiten. NSC van Pieter Omtzigt houdt het nog een beetje vaag maar wil wel 'verantwoordelijkheid nemen'. Hoe die samenwerking er dan precies uit zou zien, weten we nog niet.
Wat zijn waarschijnlijke coalities?
Vrijdagochtend zei de VVD dat de partij niet in een kabinet wil. Da's best een uitdaging want met hun 24 zetels zijn zij voor veel meerderheden nodig. Zeker voor de PVV omdat er ook veel partijen zijn die niet met hen willen samenwerken. Een kabinet met PVV, VVD, NSC en BBB werd veel genoemd. Dat gaat dus niet door maar de VVD heeft wel gezegd het oké te vinden om te gedogen. Een kabinet zou dan geen meerderheid hebben maar wel bij de meeste plannen kunnen rekenen op de steun van de VVD in de Kamer. Mocht een rechts kabinet nou toch niet lukken, dan is er in theorie nog een optie mogelijk zonder de PVV. De grootste partij hoeft namelijk niet in de regering te komen. In dat scenario zou GroenLinks-PvdA als tweede grootste waarschijnlijk aan zet komen.
Wat gaat er nu gebeuren?
Vrijdagochtend is de formatie echt begonnen. Dat is het proces waarbij gekeken wordt welke partijen samen een nieuw kabinet kunnen gaan vormen. De leiders van alle politieke partijen kwamen bij elkaar om de uitslag te bespreken. Samen besloten zij ook wie de verkenner wordt. Geert Wilders mocht hiervoor een persoon voordragen. Dat werd Gom van Strien. Hij moet de komende tijd gaan puzzelen en veel gaan praten met verschillende partijen om te kijken wie met wie kan en wil samenwerken. Hierover schrijft hij een rapport met daarin ook welke samenwerking het meeste kans van slagen heeft. Dan komt er een nieuw poppetje in beeld: de informateur. Die moet gaan kijken of met deze samenwerkende partijen ook echt afspraken en plannen voor de komende jaren te maken zijn. Lukt dat, dan komt er weer een nieuwe speler: de formateur. Dat is vaak degene die ook premier wordt. Zijn of haar taak is het om ministers en staatssecretarissen voor het kabinet te zoeken.
Is de kans groot dat Wilders premier wordt?
Dat ligt heel erg aan de partijen waarmee hij zal moeten gaan samenwerken. Als zij dit accepteren, dan wel maar dat hoeven ze niet te doen. Er is namelijk geen wet die zegt dat de leider van de grootste partij ook per se premier moet worden. Dat gebeurt de laatste tijd eigenlijk standaard wel maar in de vorige eeuw is het ook weleens voorgekomen dat iemand van een andere partij uit het kabinet de baas werd. Wilders zelf wil in ieder geval graag.
Kunnen we de verkiezingen over doen?
Dat kan niet zomaar. Eerst ligt de bal nu bij de PVV als grootste partij. Wilders mag zijn best gaan doen om andere partijen te vinden die met hem wil samenwerken. Als dat niet lukt, kan hij nog buitenspel komen te staan. Met GroenLinks-PvdA die een poging mag doen. Pas als alle opties helemaal zijn uitgeput en het lukt echt echt echt niet om een samenwerking te vinden, kan in de formatie worden besloten om dan maar opnieuw te gaan stemmen. Maar dit is in Nederland nog nooit gebeurd.
Wanneer moet de formatie klaar zijn?
Misschien weet je het nog van de verkiezingen in 2021: die formatie duurde lang, heel lang. Bijna tien maanden. Er is namelijk geen deadline voor een formatie, als het maar lukt. Dit zou dus zomaar nog best een tijdje kunnen gaan duren, zeggen de partijen ook zelf.
Kan Wilders zonder kabinet regeren?
Nee. Sowieso heeft hij altijd ministers en staatssecretarissen nodig om de taken te verdelen. En die zullen uit verschillende partijen moeten komen. Want de partij van Wilders heeft in z'n eentje geen meerderheid en die is in de democratie die Nederland is natuurlijk wel nodig om beslissingen te kunnen nemen.
Kan er ook een kabinet komen zonder premier?
Nee, want de taak van een premier is om de baas te zijn van het kabinet én van Nederland. Zonder baas kan het kabinet niet functioneren, er komt dan altijd een plaatsvervanger met precies dezelfde taken. Er is dus altijd een leider nodig.
Wanneer wordt bekend gemaakt wie de premier van Nederland wordt?
Dat weten we nog niet precies en zal in de formatie duidelijk worden. Het hangt er daarbij namelijk vanaf of de andere partijen die mogelijk met Wilders gaan samenwerken hem in het Torentje accepteren en of ze er daarna uit komen om samen plannen te maken.
Is er nog een kans dat Wilders genegeerd wordt en er een links kabinet komt?
Ja, dit is mogelijk. De grootste partij hoeft namelijk niet de premier te leveren en hoeft zelfs niet mee te doen in een kabinet. Als het Wilders niet lukt om partijen te vinden die met hem willen gaan samenwerken, kan het zijn dat GroenLinks-PvdA als tweede partij de lead overpakt. De vraag is alleen of ze dan een meerderheid krijgen en of partijen zich daar oké bij voelen, want voor velen voelt het een beetje gek om de grootste partij met 37 zetels uit te sluiten.
Als PVV geen coalitie kan vormen en dat anderen wel lukt, wie wordt dan premier?
Dat kunnen we nu nog niet voorspellen. Dat ligt er aan wat er precies wel en niet lukt. Als de PVV helemaal buitenspel komt te staan omdat het met niemand lukt, is het logisch dat naar de tweede partij wordt gekeken. Dat is GroenLinks-PvdA. Als het hen wel zou lukken om een coalitie te vormen, zou in theorie Frans Timmermans dus premier kunnen worden. Maar een optie waarbij de PVV wel samen gaat werken in een kabinet maar zelf niet de premier levert kan ook nog.
De PVV als partij
Wat zijn de belangrijkste plannen voor Wilders?
Een van de belangrijkste dingen voor de PVV is dat er strengere regels komen voor asielzoekers. De partij wil het aantal migranten dat naar Nederland komt fors terugdringen en mensen die hier gekomen zijn en niet mogen blijven sneller terugsturen. Een ander belangrijk punt voor Wilders is het terugdringen van armoede. Zo wil hij dat je geen belasting meer hoeft te betalen over boodschappen. Ook wil de PVV het minimumloon omhoog hebben en ervoor zorgen dat mensen minder geld kwijt zijn als ze bijvoorbeeld naar het ziekenhuis of de tandarts moeten.
Gevolgen voor mensen met een migratie-achtergrond
Kan Wilders er echt voor zorgen dat moskeeën en islamitische scholen gaan sluiten?
Dat is wel wat Wilders in zijn verkiezingsprogramma heeft staan. Maar kans dat die plannen doorgaan is heel klein. Komt omdat vrijwel geen enkele andere partij het hiermee eens is en hij dus geen meerderheid kan krijgen. Bovendien heeft Wilders zelf in de campagne al gezegd dat hij deze plannen niet het belangrijkste vindt om de komende tijd op te gaan focussen.
Wat gebeurt er nu met moslims die een hoofddoek dragen?
In de plannen van Wilders staat ook dat hij hoofddoekjes wil verbieden in overheidsgebouwen. Dus bijvoorbeeld in gemeentehuizen. Maar hierbij geldt eigenlijk hetzelfde als bij de vorige vraag: hiervoor heeft hij een meerderheid nodig en het is maar de vraag of dat lukt.
Heeft Wilders de macht om de rechten van moslims te beperken?
Nee, die rechten heeft hij niet. Die staan namelijk, net zoals die van alle andere Nederlanders, in de grondwet. De grondwet aanpassen is heel moeilijk en kost jaren. Je hebt hiervoor bijvoorbeeld in zowel de Eerste als Tweede Kamer een tweederde meerderheid nodig, die hiervoor waarschijnlijk nooit gaat komen.
Moet ik nu het land uit?
Een vraag die we tientallen keren kregen van islamitische en jongeren met een Marokkaanse achtergrond. Het antwoord is nee, als je tenminste een verblijfsvergunning of Nederlands paspoort hebt. Wilders heeft dit ook nooit zo gezegd. Wel staat in het verkiezingsprogramma van de PVV dat de partij mensen met een verblijfsvergunning die iets crimineels doen, het land uit wil zetten. Ook als je als vluchteling teruggaat, bijvoorbeeld op vakantie, naar het land waar je vandaan komt mag je van de PVV niet meer terug. De partij is ook streng voor mensen die al te horen hebben gekregen dat ze niet in Nederland mogen blijven: ook die moeten snel het land uitgezet worden. Grote maar: dit zijn plannen uit het verkiezingsprogramma van één partij, die weliswaar de grootste is geworden maar geen meerderheid heeft. Van veel van deze plannen is dus maar zeer de vraag hoe haalbaar het is en of het ooit echt gaat gebeuren.
Overige vragen
Wat wil de PVV voor jongeren?
De PVV wil kleinere scholen en vindt dat er in lessen minder aandacht moet komen voor bijvoorbeeld klimaat en gender, en meer voor taal en rekenen. Ook wil de partij dat er veel minder internationale studenten naar Nederland mogen komen.
Wat betekent de winst van de PVV voor het klimaat?
De PVV krijgt de komende tijd behoorlijk wat macht, maar niet genoeg om in haar eentje allemaal klimaatplannen tegen te houden. Wel is de partij bepaald geen fan van te strenge klimaatmaatregelen. In het verkiezingsprogramma staat dat de partij af wil van het Klimaatakkoord en de Klimaatwet. De kans dat de partij in de formatie gaat proberen om zo min mogelijk klimaatmaatregelen te nemen, is dus wel groot.
Wat betekent de winst van de PVV voor de rechten LHBTI'ers?
In het verkiezingsprogramma van de PVV staat weinig over LHBTI'ers maar uit dingen die Wilders eerder in de Tweede Kamer heeft gezegd en hoe de partij stemt in de Tweede Kamer weten we dat hij kritisch is over lhbti-emancipatie. Zo stemde hij tegen de transgenderwet, waarbij je bijvoorbeeld zonder verklaring van een deskundige het geslacht in je paspoort aan kunt laten passen. Ook wil de PVV dat er op scholen minder aandacht komt voor verschillende genders en seksualiteit, wat Wilders onderdeel van de 'woke-dictatuur' noemt. Wel zei hij ook eerder in de Tweede Kamer 'alle respect te hebben voor transgenders'.