Wat is er gebeurd?
Vanavond is de halve finale van het Eurovisie Songfestival. Oekraïne staat met het nummer Stefania al maanden bovenaan de lijst van de bookmakers. Dat zijn de mensen die gokken wie het gaat winnen. En zij verwachten dus dat Oekraïne de meeste punten van het publiek gaat krijgen.
De kans dat het land zaterdag de finale wint is 49 procent. Maar mensen vragen zich af of dat te maken heeft met hoe goed het lied zelf is. Ze denken dat de kans om te winnen ook te maken heeft met de oorlog in Oekraïne. Wat dat met het winnen van het songfestival te maken heeft leggen we je uit.
Waarom moet ik dit weten?
Je weet vast wel dat S10 dit jaar met het nummer De diepte meedoet aan het songfestival. Vanavond is de eerste ronde en zaterdag de grote finale. Mocht je niet weten hoe het songfestival werkt: Elk jaar kiest elk land een jury van vijf mensen uit de muziekwereld én een lied inzenden. Vervolgens worden de punten verdeeld: 50 procent door de jury en 50 procent wordt bepaald door het publiek.
Maar, de kans dat 'wij' gaan winnen is volgens de experts erg klein: 1%. De kans dat Oekraïne wint is wel heel groot: 49%. Dat kan te maken hebben met de oorlog in het land, omdat mensen hun steun willen laten zien. Maar, kan dat wel, politiek op het Songfestival?
Hoort politiek bij het Songfestival?
Ja! Officieel juist niet. In 1956 begon het Songfestival ooit als een West-Europees feestje met zeven landen. Inmiddels doen zo'n 40 landen mee uit heel Europa en zelfs daarbuiten en het is ook in al die landen te zien. Daarom proberen deelnemers er soms stiekem een politieke boodschap in te stoppen.
Oost-Europa: oorlog
De Oekraïense inzending van dit jaar is een ode aan moeders. Maar inmiddels wordt het ook gezien als een soort strijdlied over de oorlog. En dat zoveel mensen Oekraïne steunen komt ook om het land te steunen. Politiek dus, vinden sommige mensen. Maar vaak was die politieke boodschap in Songfestivalliedjes nog veel duidelijker.
Wit-Rusland deed dat vorig jaar nog. Een band, die openlijk de Wit-Russische president Loekasjenko steunt, zong: 'Ik zal je leren naar de pijpen te dansen', oftewel: alles doen wat een ander wil. Het land mocht daarom niet meer meedoen.
Maar het gebeurde eerder ook al: Georgië in 2009. Georgië zong toen: "We don't wanna put in", maar daarmee uitten ze openlijk kritiek op de Russische president Poetin vanwege de oorlog in Georgië. Openlijk kritiek uiten op een podium van het songfestival mag niet, daarom werd deze inzending gediskwalificeerd. Maar de vraag is hoe wordt bepaald wanneer iets 'te politiek' is.
Frankrijk: vluchtelingen
In 2018 mocht Frankrijk bijvoorbeeld gewoon meedoen met het liedje 'Mercy', dat over de vluchtelingencrisis ging.
Armenië: genocide
Armenië kwam in 2015, precies 100 jaar na de Armeense genocide, met een boodschap aan Turkije: "ontken het niet".
Palestijnen
En toen het songfestival in 2019 in Tel Aviv was, had ook Madonna een politieke boodschap tijdens haar gastoptreden. De zangeres liet twee dansers arm in arm het podium oplopen. Eén met een Israëlische, de ander met een Palestijnse vlag op de rug. En IJsland hield live bij de verdeling van de punten ineens de vlag van Palestina omhoog. Allemaal wilden ze bewustzijn creëren naar de wereld, via het songfestival.
Genderpolitiek
En dan is er nog iets: genderpolitiek. Het Songfestival is ook een groot LHBTIQ+-feestje. Dat zie je onder anderen door de regenboogvlag, die het vaakst wappert tussen alle nationale vlaggen. Dat begon al in 1961 met het liedje 'Nous les amoureux' van de Luxemburger Jean-Claude Pascal. Dat nummer wordt gezien als het eerste activistische songfestivalliedje voor homorechten. In de jaren erna zagen we ook drag queens en twee vrouwen die elkaar op het podium zoenden. Maar ook trans- en non-binaire winnaars.
Niet overal zijn ze fan. In landen waar het niet goed is geregeld met de LHBTIQ+-rechten of waar 'homopropaganda' wordt verboden, wordt het Songfestival gezien als het pushen van een activistische politieke agenda. Turkije besloot de kus tussen twee vrouwen bijvoorbeeld niet uit te zenden. En Hongarije zou vanwege het LHBTIQ+-activisme niet meer mee willen doen. Of dat echt de reden is, is niet bekend.
Officieel mag het songfestival dus niet politiek zijn, maar de politiek krijgt wel een heel groot podium. Jan Kostelijk schreef er zijn masterscriptie over. "Boodschappen die tegen Europese, en vooral West-Europese waarden ingaan, worden vaak tegengehouden door de European Broadcasting Union, de EBU. Terwijl de boodschappen die een West-Europese waarde uitdragen, wel mogen. Denk bijvoorbeeld aan twee vrouwen die trouwen. En ook het songfestival zelf draagt eigenlijk één politiek statement uit. Volgens Jan is dat 'Unity in diversity': het één zijn van verschillende culturen.
Vriendjespolitiek
"Our twelve points go to...", die zin komt je misschien bekend voor als je een trouwe kijker bent. En de rest van die zin kun je dan waarschijnlijk makkelijk af maken. Bevriende landen geven elkaar de meeste punten. Denk aan Scandinavische landen onderling, de Balkanlanden, maar ook Portugal en Spanje.
Volgens een Italiaans onderzoek komt het vooral door een gedeelde cultuur. En dat is vaak een gedeelde muziekstijl, met soms zelfs dezelfde sterren op de radio. Ook landen die dichtbij elkaar liggen of een geschiedenis, godsdienst of taal delen, draagt bij aan wat we 'vriendjespolitiek' noemen.
Uit een onderzoek uit 1995 blijkt dat drie sterke voting blocs naar voren komen: een Noord-Europees, West-Europees en een Mediterraans blok. Meer dan 10 jaar later, in 2006, bleek dat meer dingen meewegen. Dat zijn het Balkan Blok, met voormalig Joegoslavië, Griekenland, Cyprus, Roemenië en Turkije en het Warschau Pact met Polen, Rusland en Oekraïne. Die laatste twee zou je misschien niet verwachten. Maar cultureel en muzikaal liggen ze wel dichtbij elkaar.