Wat is er gebeurd?
Johan Derksen vertelde in het tv-programma Vandaag Inside dat hij toen hij jong was een vrouw seksueel zou hebben misbruikt. Hij vertelde hoe hij bij een dronken, bewusteloze vrouw een kaars in de vagina stopte en daarna wegging. Een dag later zei hij dat het verhaal was aangedikt en hij de kaars 'alleen tussen haar benen had gezet'.
In de studio werd gelachen om het verhaal van Derksen. Maar heel veel andere Nederlanders vonden het helemaal niet grappig. Op sociale media ontstond veel ophef en veel mensen roepen dat Derksen gecanceld moet worden.
De maker van het tv-programma, Talpa, heeft gezegd 'stevig afstand te nemen van de uitspraken'. Derksen en de andere presentatoren gaan hun excuses aanbieden in de tv-show. Maar veel mensen vinden dat niet genoeg. Wie bepaalt wie gecanceld wordt en hoe werkt dat dan?
Wat is cancelen?
Johan Derksen is natuurlijk niet de eerste die nu te maken krijgt met het begrip cancelen. Sterker nog: al een paar keer eerder plaatsten mensen op social media oproepjes om hem te laten 'cancelen'. Bijvoorbeeld nadat hij rapper Akwasi vergeleek met Zwarte Piet.
En ook Bilal Wahib, Boef en Harry Potter-schrijfster J.K. Rowling kunnen meepraten over gecanceld worden. Van Bilal weet je waarschijnlijk nog wel hoe zijn instalive uit de hand liep, Boef noemde vrouwen kechs en kreeg daar veel boze reacties op en J.K. Rowling kreeg veel kritiek na 'transfobe' opmerkingen. En ook Ali B en Marco Borsato kregen nog niet zo lang geleden met cancelen te maken.
Vaak begint cancelen op sociale media. Als een bekend persoon iets doet of zegt waar mensen het absoluut niet mee eens zijn, is dat de eerste plek waar de boze reacties binnenkomen. Als mensen met veel volgers en veel invloed zich er ook mee gaan bemoeien, ontstaat een sneeuwbaleffect: steeds meer mensen delen de kritiek op de bekende persoon en roepen op tot cancelen.
Eigenlijk zeg je daarmee: ik vind dat deze persoon straf verdient en daarom niet meer beroemd mag zijn.
Wie bepaalt wie er gecanceld wordt?
Maar ja, iemand die al bekend is zijn of haar beroemdheid afpakken... Hoe werkt dat? Dat begint eigenlijk al bij jezelf. Als jij in je eentje besluit de boeken van J.K. Rowling niet meer te kopen of de muziek van Bilal, Boef of Ali B niet meer te streamen, heeft dat niet zoveel invloed.
Maar als duizenden mensen tegelijkertijd hetzelfde besluiten en deze mensen de bekende persoon ook nog eens ontvolgen op sociale media, kost dat de bekende persoon wel geld.
Door alle ophef op sociale media en het verdwijnen van volgers/kijkers gebeurt ook nog iets anders: er ontstaat druk op bedrijven die de bekende persoon steunen. Als zij de bekende persoon blijven steunen, kunnen ook zij daar kritiek op krijgen. En het feit dat de bekende persoon minder geld oplevert, is ook voor hen vervelend.
Bedrijven
Het laatste zetje in het cancelen komt dus vaak van de personen die het belangrijkst zijn voor de bekende persoon. Denk bijvoorbeeld aan Bilal: toen er ophef over hem ontstond wilde platenlabel Top Notch tijdelijk niet meer met hem samenwerken. En vrijwel geen enkel radiostation wilde zijn muziek een tijdje nog draaien.
Ook de muziek van Marco Borsato, Lil Kleine en Ali B zal je voorlopig niet meer op de radio horen. En Johan Derksen? Talpa houdt zijn tv-programma Vandaag Inside voorlopig op televisie "omdat stoppen niet helpt bij de oplossing".
Maar fietsenbedrijf Stella wil het programma niet meer sponsoren. Eerder stopten andere sponsoren al bij de programma's van Derksen. Als minder mensen kijken en veel sponsoren er geen geld meer in willen stoppen, kan Talpa het programma alsnog eindigen.
Wanneer cancel jij?
Luister jij nog naar de muziek van Lil Kleine? En staat je boekenkast nog vol met de boeken van J.K. Rowling? Dan ben je niet de enige.
Een vragenlijst die we vorig jaar op onze Insta deelde werd door 1600 mensen ingevuld en daaruit blijkt dat 60 procent niet aan cancelen doet. Veertig procent doet wel aan cancelen.
Zo reageert Sabine: "Dat doe ik om diegene te wijzen op zijn fout, ik denk dat het duidelijker wordt dat je fout zit als je minder views of volgers krijgt." En Laura zegt: "Ik vind het niet fijn om content van mensen te blijven kijken of luisteren als ik weet wat ze gedaan hebben."
Raisa Blommestijn is rechtsfilosoof en voert op sociale media juist vaak actie tégen cancelen. "Ik vind er wel een groot verschil in zitten of je iemand cancelt die iets strafbaars heeft gedaan, bijvoorbeeld bij Lil Kleine, waarbij op video gewoon te zien is dat hij zijn vriendin mishandelt. Of dat je iemand cancelt omdat je vindt dat hij iets gezegd heeft dat je niet bevalt. Dat laatste vind ik heel erg fout."
Maar ook als de persoon die onderwerp van ophef is wel iets strafbaars zou hebben gedaan, mag je diegene niet cancelen, vindt Raisa. "Vaak is er nog helemaal geen bewijs, daar moet je mee oppassen. En dan nog is het bepalen van een straf niet aan mensen op sociale media of aan bedrijven, bij strafbare feiten gaat daar een rechter over."