Wat is er gebeurd?
Als je in de gemeente Utrecht woont, mag je je achternaam gratis laten veranderen als die een link heeft met het slavernijverleden.
Dat maakt Utrecht bekend op de dag dat de stad sorry zegt voor het eigen slavernijverleden. Utrecht verdiende in de achttiende eeuw geld aan slavernij in Afrika, Amerika en Azië.
In de rest van Nederland moet je nu nog betalen om je achternaam te veranderen. Dat kost 835 euro.
Wie vind wat?
De gemeente Utrecht vindt dat je je achternaam gratis moet kunnen veranderen als die een link heeft met het slavernijverleden en je daar last van hebt.
Drie andere grote steden zijn het met Utrecht eens. Ook Amsterdam, Den Haag en Rotterdam willen dat je gratis je achternaam mag veranderen. Zolang daar nog geen landelijke regels voor zijn, gaat de gemeente Utrecht het in ieder geval zelf betalen.
De stad maakt vandaag excuses voor het slavernijverleden en vindt het naar eigen zeggen belangrijk om niet alleen sorry te zeggen. "Het is belangrijk om het leed te erkennen." Daarom is er nu ook de optie om gratis je achternaam te laten veranderen. "Als extra gebaar naar de gemeenschap".
Hoe weet je of jouw achternaam een link heeft met het slavernijverleden?
Als je een vermoeden hebt dat jouw familienaam een link met het slavernijverleden heeft, kun je beginnen met zelf uitzoeken of dat ook echt zo is. "Check of je achternaam in archieven voorkomt of bij musea", zegt Nancy Jouwe daarover. Ze heeft veel onderzoek gedaan naar het slavernijverleden van de stad Utrecht. "Of schakel een genealoog in, die doet onderzoek naar de stamboom van je familie."
Hoe verander je je achternaam?
Als je in de gemeente Utrecht woont, moet je zelf aanvragen of je je achternaam mag aanpassen. Daarvoor moet je bij Justis zijn, een organisatie die voor jou checkt of je aanvraag mag en klopt. Daar willen ze dat je kunt aantonen dat je last hebt van je achternaam.
Om aan te tonen dat je problemen hebt met je achternaam, moet je meedoen aan een psychologisch onderzoek. Dat kost normaal gesproken 300 euro. Voor mensen in de gemeente Utrecht is dat ook gratis, want het wordt door de gemeente betaald.
Welke achternaam kun je laten veranderen?
Het gaat in het geval van achternamen met een link naar het slavernijverleden vaak om mensen met voorouders die als slaaf moesten werken. Het is niet bekend hoeveel mensen in Nederland zo'n achternaam hebben. "Volgens mij zijn daar geen cijfers van", zegt Jouwe.
Mensen die als slaaf moesten werken in bijvoorbeeld Suriname, hadden meestal geen achternaam en kregen er eentje tijdens of net nadat de slavernij werd afgeschaft. Vaak was dat de naam van de voormalig slavenhouder met het woordje 'van' ervoor. Of mensen werden naar een stad of product van een plantage genoemd waar ze eerder moesten werken.
Bij een achternaam met een link naar het slavernijverleden kun je denken aan bijvoorbeeld De Kom. Die achternaam ontstond door de naam van de plantagehouder, Mok, om te draaien.
In de achttiende eeuw kregen mensen die als slaaf verkocht werden ook regelmatig zowel een nieuwe voor- als achternaam. Dat gold bijvoorbeeld voor de Aziatische bediende Sibilla van Batavia. Zij kreeg dezelfde voornaam als haar bazin en kreeg als achternaam de plek waar zij werd aangekocht.
Je kunt ook je achternaam veranderen als je een link hebt met slavenhouders. Dan moet je bijvoorbeeld aan achternamen denken als Coen (van Jan Pieterszoon Coen) en Barentz (van Willem Barentz). "Ik ken een familie die dat ook echt gedaan heeft", zegt Jouwe daarover. "En het zou interessant zijn als meer mensen met dit soort achternamen dit zouden willen. Maar het is niet meteen de groep waaraan ik denk."
Mag je je naam veranderen in alles wat je maar wilt?
Er zijn regels voor achternamen, die gelden landelijk. Daar staat onder meer in dat je je naam niet zomaar mag veranderen in iets wat heel moeilijk is om uit te spreken. En het mag ook geen naam zijn die volgens de overheid bespottelijk is. Dan moet je denken aan bijvoorbeeld Poepjes als achternaam. Of een oogarts die zijn achternaam wil veranderen in Blind. Dat mag dan niet.