Wat is er gebeurd?
De afgelopen jaren heeft een groep wetenschappers onderzoek gedaan naar de oorlog in Indonesië tussen 1945 en 1949. Dat is de periode dat dat land onafhankelijk wilde worden van Nederland.
De resultaten van dat onderzoek zijn nu bekend en de wetenschappers oordelen hard over Nederland: het leger heeft in die oorlog vaak extreem en veel te zwaar geweld gebruikt. De politiek wist daarvan maar deed er niks tegen.
Premier Rutte heeft na het rapport namens de hele regering 'diepe excuses' aangeboden. In 2020 deed koning Willem-Alexander dat ook al namens de koninklijke familie. Maar wat is er nou precies gebeurd?
Hoe zat het precies tussen Nederland en Indonesië?
Je hebt het bij geschiedenis vast al wel eens gehad over het koloniale tijdperk. Net als veel andere Europese landen had Nederland vroeger een aantal kolonies. Suriname hoorde daar bijvoorbeeld bij en Indonesië ook. Het land heette toen daarom ook nog Nederlands-Indië. In die gebieden was de Nederlandse regering dus de eindbaas.
We spoelen de geschiedenisles even vooruit naar de Tweede Wereldoorlog. De leider van Japan werkte samen met Hitler en wilde graag zijn ideeën ook in Azië uitbreiden. Waar Duitsland in die periode Nederland bezette, deed Japan daarom hetzelfde met Nederlands-Indië.
In 1945 was de Tweede Wereldoorlog voorbij. Japan en Duitsland verloren die en dus waren de 'Jappen', zoals de Japanners genoemd werden, niet meer de baas in Nederlands-Indië.
Nederland wilde een leger sturen om de eigen macht weer te herstellen. Maar vrijwel direct nadat de Japanners vertrokken stond er een andere groep Indonesiërs op. Zij hadden er helemaal geen zin dat de Nederlanders weer de baas werden en wilden liever een eigen land zijn. Twee dagen nadat de Japanners zich hadden overgegeven riep de leider van deze groep, Soekarno, de onafhankelijkheid van het nieuwe Indonesië uit.
Was de Nederlandse regering het helemaal niet mee eens en dus leidde het tot een oorlog die nog tot 1949 zou duren. In december van dat jaar erkende Nederland de onafhankelijkheid van Indonesië.
Wat staat er in het onderzoek?
Het onderzoek dat de afgelopen vijf jaar door een groep wetenschappers is gedaan gaat dus over de de jaren tussen het moment dat Soekarno de onafhankelijkheid van Indonesië uitriep en Nederland dat ook echt erkende.
In het onderzoek staat dat zowel de Indonesische onafhankelijkheidsstrijders als het Nederlandse leger extreem geweld gebruikten. Maar de rol van Nederland kreeg volgens de wetenschappers in ons land zelf maar weinig aandacht. Zo wisten politici er wel van, maar besteedden ze er niet echt aandacht aan.
Ook in de Nederlandse samenleving en in de media ging het eigenlijk niet over het vele en heftige geweld. Cijfers over hoeveel slachtoffers er vielen klopten expres niet. Uit het onderzoek blijkt nu wel dat er zo'n 100.000 Indonesische burgers omkwamen, tegenover 5000 Nederlandse militairen.
Het Nederlandse leger was dus na de Tweede Wereldoorlog sowieso al in Indonesië om de macht te herstellen. Toen het land onafhankelijk wilde worden, pikte de Nederlandse regering dat niet.
Ze wilde er de baas blijven, was ervan overtuigd dat de groep van Soekarno 'niet goed genoeg was' om een land te kunnen besturen en onderschatte volgens het onderzoek ook hoeveel Indonesiërs eigenlijk onafhankelijk wilde zijn. De onderzoekers zeggen dat de groep die dit wilde dus veel groter dan de Nederlandse regering wilde geloven.
Als gevolg daarvan stuurde Nederland in eerste instantie ook weinig militairen. Omdat zij in de minderheid waren, gingen ze extra veel geweld gebruiken.
De Nederlandse soldaten worden er in het onderzoek onder meer van beschuldigd dat ze gevangenen de doodstraf gaven zonder dat een rechter ernaar had gekeken, opgepakte tegenstanders hevig martelden en grote groepen mensen zonder aanleiding oppakten. Ook staken de militairen hele dorpen in brand.
Militairen die in Indonesië mensen vermoord of verkracht hadden en daarvoor in Nederland voor de rechter moesten komen, kregen volgens het onderzoek vaak begrip van de rechter en bijna nooit straf.
Hoe nu verder?
In 2020 zei koning Willem-Alexander dus al sorry namens de koninklijke familie voor het vele, extreem heftige geweld. Nu dit onderzoek naar buiten komt, biedt ook premier Rutte namens de regering zijn 'diepe excuses' ervoor aan aan de bevolking van Indonesië. Ook zegt hij sorry tegen de mensen die in Nederland geraakt zijn door de oorlog.
Hij noemt het een 'indringend en confronterend rapport'. "We moeten de beschamende feiten erkennen. Dit is een zwarte bladzijde uit de geschiedenis. Het is ook niet de schuld van de militairen die slecht voorbereid op een onmogelijke missie werden gestuurd. Maar van de regering en de legerleiding."
Daarnaast kunnen de nog levende slachtoffers of hun familie geld krijgen van de Nederlandse overheid als schadevergoeding.
Wat er verder gaat gebeuren met dit rapport, bijvoorbeeld of er nu rechtszaken komen of verdere onderzoeken naar mogelijke oorlogsmisdrijven, is nog lastig te zeggen, vertellen experts.