Wat is er gebeurd?
Goede kans dat je weleens foto's, video's of artikelen bent tegengekomen op sociale media of andere plekken waarvan je denkt: klopt dit wel?
In coronatijd kan dat bijvoorbeeld gaan over complottheorieën, waar we deze video over maakten. Maar nu bijvoorbeeld over de oorlog in Oekraïne.
Er gaan veel verschillende verhalen en beelden rond over zulke onderwerpen. Hoe je nou checkt wat daar wel en niet van klopt, lees je in dit artikel.
Waarom moet ik dit weten?
Iedereen kan iets plaatsen op internet. Denk aan foto's en video's, maar ook aan verhalen over een bepaald onderwerp. Vaak is het duidelijk waar bepaalde verhalen vandaan komen, als het nieuws bijvoorbeeld door een nieuwsorganisatie wordt geplaatst.
Dat is alleen niet altijd het geval. Op bijvoorbeeld Instagram en TikTok gaan veel verschillende posts rond over onderwerpen. Nu gaan er bijvoorbeeld vooral beelden rond van de oorlog in Oekraïne. We kunnen ons goed voorstellen dat je niet altijd goed weet wat er klopt van die beelden. Daarom geven we je daar tips voor in dit artikel, zodat je nep- van echt nieuws beter kunt onderscheiden.
Hoe check ik of iets waar is of niet?
Het is vaak belangrijk om goed te checken wat er klopt van bepaalde verhalen, foto's of video's die op sociale media worden gedeeld. Dat kan op meerdere manieren. Dit zijn de belangrijkste tips die je daarvoor kunt gebruiken.
Account: check goed van wie de post komt. Is het een bekend account en ken je het? Bedenk je dan goed of het logisch is of dat account zoiets post. Check bijvoorbeeld de andere posts op het account en kijk of je een link kunt leggen met het onderwerp en de persoon. Of tik de naam van de persoon die het post in Google, misschien kun je daar meer informatie vinden over diegene.
Beelden: let goed op of de foto's en video's die je ziet wel horen bij het verhaal, is een tip van Marieke Kuypers, die verhalen factcheckt en daar TikToks over maakt. "Vaak worden voor nepverhalen beelden gebruikt van een bepaalde gebeurtenis, met een caption die iets anders zegt. Bijvoorbeeld foto's van protesten die jaren oud zijn alsof ze net zijn gebeurd", zegt ze. Als advies geeft ze mee om zulke beelden in Google te gooien. "Je kunt dan zien waar de beelden nog meer in terugkomen. Datzelfde kun je ook via deze site doen."
TikTok: op TikTok kun je veel livestreams vinden, die niet allemaal echt zijn. Check bij zo'n live bijvoorbeeld of het beeld in herhaling valt. En zie je ergens een extra TikToklogo in beeld of iets anders? Dan is dat beeld eerder opgenomen en opgeslagen en is wat je ziet dus niet echt live.
Factcheck: vul in op Google wat je bent tegengekomen, en zet daarachter het woord factcheck, geeft Nieuwsuur-journalist Rudy Bouma als tip. Voor Nieuwsuur checkt hij veel verhalen die rondgaan op bijvoorbeeld Twitter. "Vaak zie je dan in een oogopslag wie het heeft verspreid, hoe vaak het is verspreid, waar het is begonnen en wat er in tussentijd is gebeurd", zegt hij. En de bronnen die je uit die informatie haalt, kun je ook weer checken. "Dus als je die persbureaus of factcheck-rubrieken niet vertrouwt, kan je dat zelf makkelijk weer checken. Maar dan heb je in ieder geval een overzicht."
Reactie: en wees je ook bewust van hoe jij reageert op een verhaal. "Je kan nooit alles checken. Maar als iets heel schokkend of angstaanjagend is, dan is het wel goed om dat te doen", zegt Marieke. "Soms worden alleen screenshots van de titel van een artikel gedeeld. Maar in het volledige artikel zit vaak ook belangrijke informatie die je nodig hebt om het verhaal te snappen."