Victim blaming: wat is het en waarom doen mensen dit?

Wat is er gebeurd?

  • In de YouTube-aflevering van BOOS kwamen gisteren tientallen vrouwen aan het woord die te maken hadden met seksueel grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik bij The Voice of Holland. Tegen Ali B, Marco Borsato en Jeroen Rietbergen werd aangifte gedaan.

  • Jullie reageerden massaal op de video's die wij daarover plaatsten. Sommigen zeiden dat jullie het raar vonden dat de meisjes hier nu pas mee naar buiten traden of dat jullie het niet geloofden.

  • Dat heet 'victim blaming'. Wat dat is en wat de gevolgen daarvan kunnen zijn, leggen we je uit.

Wat is victim blaming?

'Heel nep dit allemaal', 'Ik snap niet waarom ze het niet eerder zeggen', 'Iemand die geld ruikt', 'Ze had toch nee kunnen zeggen' en 'Als die meisjes zich eerder hadden uitgesproken, waren meisjes daarna niet óók misbruikt'. Allemaal vormen van victim blaming in onze comments, volgens Paula Thijs van Atria, dat gelijke kansen en behandeling voor vrouwen onderzoekt.

Victim Blaming betekent dat je de schuld van grensoverschrijdend gedrag niet bij de dader, maar bij het slachtoffer legt. "Je zegt niet: wat vervelend voor je, maar: wat had je aan? Je trekt de verhalen in twijfel of je zegt zelfs dat het door de meisjes zelf komt."

Ook John de Mol kreeg gisteravond veel kritiek op sociale media vanwege victim blaming. In het AD plaatsten medewerkers van Talpa zelfs een advertentie met de tekst 'John, het ligt niet aan de vrouwen'. Komt doordat De Mol in de aflevering van Boos zei: "Het is wel een breder probleem dat vrouwen niet snel melding maken van dit soort zaken dan alleen bij de Voice. Vrouwen hebben kennelijk een soort schaamte. Ik weet niet wat het is. Ik wil me er graag in verdiepen."

John de Mol heeft inmiddels gereageerd op alle kritiek. "Eerst snapte ik werkelijk niet waarom vrouwen boos zijn over mijn woorden in plaats van op de daders. Maar ik heb geluisterd en begrijp nu dat ik voorbij ben gegaan aan het feit dat ik volledig onbedoeld de indruk heb gewekt de schuld bij vrouwen te leggen. Het is mij duidelijk geworden dat vrouwen zich niet zullen melden als de cultuur in een bedrijf niet als veilig genoeg wordt ervaren." Ook geeft hij aan stappen te gaan ondernemen om de cultuur te veranderen.

John de Mol: 'Ik ben behoorlijk in de war van wat ik heb gezien'

Driekwart van de mensen die een ervaring met seksueel geweld deelt, krijgt minimaal één beschuldigende reactie, blijkt uit onderzoek. "Victim blaming wordt ook wel second-rape genoemd, omdat het schadelijker kan zijn dan de gebeurtenis zelf", vertelt psycholoog Iva Bicanic. Volgens Thijs komt victim blaming echt héél vaak voor. "Het is vaak de eerste reactie van mensen, die zeggen zoiets zonder erbij na te denken."

Waarom doen jullie aan victim blaming?

Wij vroegen een paar van jullie waarom jullie zulke comments plaatsen. "Ik keur geen enkele vorm van seksueel overschrijdend goed, maar zeuren bestaat ook nog", zegt iemand, die op Insta @bhvv21__ heet, in onze dm. "Vind jij een opmerking over je broek echt seksueel overschrijdend gedrag? Dat is gewoon aanstellen. Ga eens naar de kroeg of de club, moet je kijken wat je daar te horen krijgt. Je kan toch gewoon zeggen dat je het niet fijn vindt als je zo'n reactie krijgt of als je aangeraakt wordt, dat je het niet wil. Ze hebben toch een mond en stembanden? Meld het gewoon bij John de Mol, dan wordt zo'n Rietbergen echt wel ontslagen."

Een andere jongen, die graag anoniem blijft, vindt dat de slachtoffers medeplichtig zijn. "Als er veertig slachtoffers zijn van seksueel misbruik en iedereen ervan wist, dan zijn dus ook de slachtoffers medeplichtig aan alle slachtoffers die daarna volgden. Tuurlijk staat voorop dat in dit geval mannen dat gedrag niet horen te vertonen. Maar je hebt altijd rotte appels, dus dan moet je wel melden."

Volgens onderzoek doen mensen aan victim blaming om drie verschillende redenen. Ten eerste omdat mensen geloven in een rechtvaardige wereld. Betekent dat zij denken dat mensen in principe goed zijn. Als zoiets naars je overkomt, zal je daar dus zelf ook wel schuld aan hebben. "Hun hoofd denkt dan automatisch 'goede mensen overkomt zoiets niet'", zegt expert Willy van Berlo tegen Linda.

Een tweede verklaring is dat het met angst te maken heeft. "Seksueel geweld bij een ander zou jou ook kunnen overkomen denk je, dus ga je op zoek naar verklaringen waardoor dat niet zo voelt. Een voorbeeld: Iemand is 's avonds op straat lastiggevallen en jij reageert met 'Ik zou daar nooit zo laat nog rond lopen, alleen'. Je zoekt zo eigenlijk een verklaring om jezelf gerust te stellen, uit zelfbescherming", zegt Van Berlo.

Maar volgens Thijs heeft het vooral te maken met stereotypen die we hebben. "Ideeën die we al generaties hebben over de positie van mannen en vrouwen: dat vrouwen onderdanig zijn en zich moeten voegen naar wat de man wil, en zich niet te sexy moeten kleden. Jongens worden juist opgevoed met het idee dat ze sterk en stoer moeten zijn, en alles moeten krijgen. Dus wanneer een vrouw zich bijvoorbeeld sexy kleedt en zonder toestemming door een man wordt betast, krijgt niet de man de schuld, maar de vrouw voor het 'sexy' aankleden. Het zijn diepe onbewuste en culturele patronen die bij victim blaming zichtbaar worden."

Wat zijn de effecten van victim blaming?

Ook Ambriem (19) kreeg vorig jaar te maken met victim blaming. In een video over seksuele intimidatie op school die wij op YouTube plaatsten, vertelde zij over seksuele intimidatie waarmee ze mee te maken kreeg op schoolkamp toen ze vijftien was. Na de uitzending kreeg zij meerdere dm's van jongens op haar privé-account op Insta. "Ik kreeg reacties als 'Ik zou wel twijfelen of ze dat bij jou wel zouden willen doen', 'Wat had je op dat moment aan dan?', 'Weet je zeker dat je er niet om hebt gevraagd?' en 'Wie zou jou geloven?' Dat maakte me heel boos en verdrietig. Waarom zouden mensen dit denken, ik snap het gewoon niet."

De reacties op het nieuws van BOOS doet haar hieraan denken. "Ik zag een tweet van iemand die over een van de meiden die zich bij BEAU uitsprak, zei: 'hoe moet ik haar geloven als ze er bij zit gekleed als een prostituee?' Toen dacht ik: holy shit. Hoe kan je daar zo op reageren. Ik word heel boos op dat moment."

Volgens Thijs kunnen dit soort reacties heel schadelijk zijn. "Het kost enorm veel moed om je erover uit te spreken. Na victim blaming trekken slachtoffers zich vaak terug en durven ze zich er niet nog een keer over uit te spreken. Terwijl je juist wil dat ze zich wel uitspreken. Je hebt een trauma opgelopen en daar moet je over kunnen praten. "Dat helpt ze herstellen."

Ook Ambriem merkte dat. "Toen ik werd gevictimblamed, was mijn eerste gedachte: had ik me maar niet uitgesproken, ik had spijt. Maar gelukkig kreeg ik ook veel reacties van andere meiden die zich er in herkenden en er veel aan hadden, dus uiteindelijk was ik wel blij." Soms kan het volgens Thijs zelfs nog verdergaande gevolgen hebben. "Als je als reactie krijgt: je hebt zelf schuld, kan het naast terugtrekken ook zijn dat slachtoffers geen seks meer kunnen hebben daarna en in het uiterste geval leidt het zelfs tot zelfdoding, omdat mensen geen andere uitweg meer zien."

Wat kan je doen tegen victim blaming?

Het belangrijkste is dat je je bewust wordt van dat je stereotypen hebt, zegt Thijs. "Dan kun je er wat aan doen." Volgens haar ligt daar een grote rol voor school, de overheid en ouders die jongeren hierover zouden moeten leren. En wat je verder zelf kan doen? "Luister naar slachtoffers en denk na wat je zegt als iemand ervaringen met seksueel en fysiek geweld deelt. Luister naar wat het doet met iemand en reageer niet gelijk."