Wat is er gebeurd?
Een vliegtuig van Ryanair, dat onderweg was naar Litouwen, moest dit weekend van Wit-Rusland een noodstop maken in de hoofdstad Minsk.
Daar werd een passagier uit het vliegtuig opgepakt: de 26-jarige activist en journalist Roman Protasevitsj.
De EU is heel boos op Wit-Rusland. Alle EU-leiders besloten in een overleg al snel dat er maatregelen tegen Wit-Rusland moeten komen. Volgens Rutte waren de leiders het nog nooit zo snel met elkaar eens. Hoe dat kan? Leggen we je uit.
Waarom hebben we het over Roman Protasevitsj?
De 26-jarige activist en journalist Roman Protasevitsj organiseert al jaren protesten tegen de regering van Wit-Rusland. Daar is hij meerdere keren voor opgepakt. In 2019 vluchtte hij het land uit en sindsdien organiseert hij de demonstraties vanuit het buitenland. Ook verspreidt hij video's van bijvoorbeeld politiegeweld. Dat doet hij via kanalen met miljoenen volgers op het sociale mediaplatform Telegram. Sinds november staat hij op een terroristenlijst van de Wit-Russische geheime dienst KGB.
Dit weekend vloog Protasevitsj met Ryanair van de Griekse hoofdstad Athene naar de Litouwse hoofdstad Vilnius. Het vliegtuig moest ineens een noodlanding maken, omdat er een bom aan boord zou zijn. Er kwam ook een gevechtsvliegtuig vanuit Wit-Rusland naast vliegen dat het vliegtuig naar de Wit-Russische hoofdstad Minsk leidde. Daar zijn de journalist en zijn vriendin opgepakt. De bommelding bleek vals. Na vijf uur mocht het vliegtuig met de rest van de passagiers weer doorvliegen naar Vilnius.
Volgens Rusland-correspondent Iris de Graaf komt de arrestatie op een moment dat de Wit-Russische president Loekasjenko heel hard optreedt tegen de media. "Afgelopen week werden onder andere twee onafhankelijke televisiestations gesloten. Er zijn nu geen nieuwskanalen meer die een ander geluid laten horen dan dat van de regering."
Wie vindt wat?
Leiders in Europa reageren direct heel boos op wat er zondag gebeurde. "Het kapen van een passagiersvliegtuig is een ongekende daad van staatsterrorisme", schreef de Poolse premier op Twitter. Volgens de Litouwse president is het "een aanval op de hele Europese Unie". En demissionair premier Rutte noemt het "ongekend en onaanvaardbaar".
Tijdens een belangrijke vergadering besluiten de 27 EU-leiders daarom al snel: Wit-Rusland is veel te ver gegaan en er moeten maatregelen komen. "Ik heb het zelf nog nooit meegemaakt dat wij als regeringsleiders er zo snel uit waren", zegt Rutte na het overleg. Volgens Rutte zijn de EU-leiders "helemaal klaar" met Wit-Rusland.
Hoe dat komt? Volgens luchtvaartkenner Joris Melkert zijn er heel duidelijk regels gebroken. Een land mag een vliegtuig alleen dwingen om te landen als er duidelijk iets aan de hand is. "Bijvoorbeeld als er een kaper aan boord is die het vliegtuig ergens wil laten neerstorten", zegt hij.
Ook speelt mee dat het vliegtuig tussen twee Europese hoofdsteden vloog en er veel Europese passagiers aan boord zaten. Volgens EU-buitenlandchef Borrell bracht Wit-Rusland de veiligheid van die passagiers en de bemanning in gevaar.
Wit-Rusland zegt dat het niks fout heeft gedaan en dat er echt gevaar was. "We hebben Europa beschermd voor een terroristische aanslag". Die verklaring trokken ze later weer in. Ook bondgenoot Rusland noemt de gedwongen landing van het vliegtuig 'volstrekt redelijk'.
Hoe nu verder?
Van de EU mogen Wit-Russische vliegtuigen nu niet meer landen op EU-vliegvelden en ze vragen Europese luchtvaartmaatschappijen niet meer over Wit-Rusland te vliegen. KLM doet dat nu niet meer. Dat zal Wit-Rusland veel geld kosten, omdat luchtvaartmaatschappijen betalen om over een land heen te vliegen.
Ook wil de EU dat de journalist wordt vrijgelaten en dat de mensen die betrokken waren bij het omleiden van het vliegtuig, gestraft worden.
Later maakt de EU nog bekend wat de economische straffen worden voor Wit-Rusland. "Het is een land met veel staatsbedrijven, veel geld dat verdiend wordt, gaat dus naar de staat. De top van Wit-Rusland zal economische maatregelen dus voelen", zegt Rutte daarover.
Op social media staat inmiddels een video waarin Protasevitsj bekent dat hij inderdaad schuldig is aan het organiseren van rellen. Volgens veel mensen is hij gedwongen om deze video op te nemen. De vader van Protasevitsj denk dat ook. Hij herkent de manier van praten van zijn zoon niet en hij zegt dat hij kan zien dat zijn neus is gebroken.
Door de bekentenis kan Protasevitsj volgens Iris vijftien jaar gevangenisstraf krijgen, of zelfs de doodstraf. "Dat laatste gebeurde de afgelopen tijd met meerdere mensen die als terroristen werden gezien." Wit-Rusland is het enige Europese land dat de doodstraf nog uitvoert.